Những ngày sôi sục cách mạng tháng Tám- 1945 trên quê hương Núi Thành | Trang thông tin điện tử xã Tam Mỹ Tây huyện Núi Thành tỉnh Quảng Nam

Từ ngày 14-15/8/1945, tại nhà ông Nguyễn Chiến (Khương Mỹ - Tam Xuân I), Tỉnh ủy Quảng Nam tổ chức cuộc họp bàn kế hoạch chuẩn bị khởi nghĩa. Chiều ngày 15/8, đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ từ Đà Nẵng cấp báo: “Nhật hoàng đã tuyên bố đầu hàng Liên Xô và Đồng minh vô điều kiện”. Căn cứ tình hình Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” của Trung ương Đảng, Tỉnh ủy quyết định phát động toàn dân trong tỉnh nổi dậy khởi nghĩa.

Được sự chỉ đạo trực tiếp của Tỉnh ủy Quảng Nam, Phủ ủy Tam Kỳ triệu tập hội nghị tại nhà ông Nguyễn Chiến (Khương Mỹ - Tam Xuân I) để chuẩn bị mọi điều kiện chuẩn bị nổi dậy cướp chính quyền và thành lập Ban Bạo động gồm 17 đồng chí do đồng chí Nguyễn Thế Kỷ làm Trưởng ban, đồng chí Lê Thuyết làm Phó ban, phân công nhiệm vụ cụ thể cho các đồng chí trong Phủ ủy phụ trách từng tổng, liên tổng, thành lập Ban Bạo động tổng, liên tổng. Sau đó nhiều xã tiến hành thành lập Ban Bạo động.

Tiếp đến các ngày 16,17,18/8 toàn phủ sôi sục khí thế cách mạng, tất cả tập trung cho cuộc khởi nghĩa. Truyền đơn, biểu ngữ, băng, cờ được tung trên Quốc lộ 1A, bến xe, bến đò, nhà ga và ngay cả trước cổng phủ đường… các đội tuyên truyền xung phong dùng loa phát tin “Nhật đầu hành đồng minh”, “Giành chính quyền tại Quảng Ngãi”, các đội tự vệ, du kích khẩn trương luyện tập, các lò rèn, thợ may khẩn trương rèn vũ khí, may cờ. Nhiều nơi trong huyện tập trung quần chúng công khai phổ biến thời sự và kêu gọi đồng bào hãy đứng lên tiến hành khởi nghĩa.

Sáng 18/8 được tin Việt Minh giành chính quyền Hội An, thường trực phủ ủy và Ban Bạo động phủ Tam Kỳ đã nhanh chóng quyết định huy động lực lượng tiến hành khởi nghĩa trong toàn phủ.

Chiều 18/8 cuộc khởi nghĩa nổ ra ở thôn Vân Trai, thôn Thọ Khương (Tam Hiệp, Núi Thành), Đội Tuyên truyền xung phong, Đội tự vệ tung ra đi bắt mấy tên lý hương, cường hào và những tên mật thám chỉ điểm ở Vân Trai, Thọ Khương, Vĩnh Đại tập trung giam ở trường học Vân Trai. Từ Chợ Dốc vào An Tân đến Dốc Sỏi bà con nhân dân chặt hạ cây cản đường trên Quốc lộ 1, cắt dây thép (dây điện thoại) dọc đường sắt. Suốt buổi chiều 18/8, tiếng trống, tiếng loa , tiếng reo hò, hô vang khẩu hiệu của quần chúng náo động khắp thôn xóm. Cùng lúc băng cờ, khẩu hiệu, truyền đơn được tung ra khắp nơi.

7 giờ tối ngày 18/8/1945, dưới sự chỉ đạo của đồng chí Lê Thanh Hải và Phan Quang Trọng (Tỉnh ủy), đồng chí Huỳnh Thanh (Phủ ủy) quần chúng nhân dân và đội tự vệ các xã Diêm Trường, Xuân Quang, Thọ Khương, Vân Trai kéo xuống bao vây chiếm đồn thương chánh Hiệp Hòa (ở xã Tam Quang bây giờ) tên đồn trưởng cùng đồng bọn đem nộp 4 khẩu súng và toàn bộ tài sản. Đêm 18/8 hầu hết các xã ở tổng An Hòa, Đức Hòa chính quyền đã thuộc về nhân dân.

Sau khi chiếm được đồn thương chánh Hiệp Hòa, Ban Bạo động phân công một bộ phận ở lại canh giữ còn đại bộ phận lực lượng quần chúng và tự về tiếp tục kéo về phối hợp giành chính quyền tại phủ lị.

Chiều 19/8 lực lượng tự vệ cứu quốc và quần chúng chiếm giữ, quản lý toàn bộ sổ sách, máy móc, phương tiện sản xuất và tài sản đồn điền chè Đức Phú.

Cùng ngày 19/8 lực lượng tự vệ cứu quốc và quần chúng ở một số xã tiếp tục truy bắt những tên tay sai đắc lực cho Pháp - Nhật, đàn áp phong trào cách mạng, như: Võ Xuân Khóa, mật thám Pháp ở Thạnh Trung (xã Tam Mỹ Tây), trên Quốc lộ 1A đoạn qua An Tân lực lượng tự vệ bắt nhóm Hồ Tá Khanh trên đường ra Huế họp thành lập nội các mới của Trần Trọng Kim thu được 5 khẩu súng lục và một máy đánh chữ.

Cũng trong ngày 18/9 các đồng chí ở trong Phủ ủy và Ban Bạo động đã thành lập Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời của phủ có 9 người do đồng chí do Lê Thuyết làm chủ tịch, Khưu Thúc Cự - Phó Chủ tịch, Nguyễn Chánh thư Ký, Nguyễn Thế Kỷ - Ủy trưởng Tuyên truyền, Võ Sạ - Ủy trưởng Giáo dục, Trần Châu - Ủy trưởng Quân sự, Lê Bá - Ủy trưởng Tư pháp, Lê Huy Lưu - Ủy trưởng Điều tra và Nguyễn Tiến Lợi - Ủy trưởng Tài chính.

Sáng ngày 20/8, lực lượng tự vệ và quần chúng nhân dân thuộc các xã cánh nam Tam kỳ (nay Núi Thành) kéo về phủ đường Tam Kỳ cùng với trên 3.000 người đại diện cho 15 vạn nhân dân khắp nơi trong phủ Tam Kỳ dự cuộc mít tinh trọng thể chào mừng thắng lợi cuộc Tổng Khởi nghĩa và Lễ ra mắt của ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời phủ Tam Kỳ. Lần đầu tiên lá cờ đỏ sao vàng được công khai kéo lên ở phủ đường. Đồng chí Lê Thuyết thay mặt Ủy ban nhân dân cách mạng phủ Tam Kỳ tuyên thệ trước toàn thể nhân dân quyết tâm xây dựng, bảo vệ chính quyền vững mạnh, xây dựng đời sống mới.

Như vậy chỉ trong hai ngày (18-19/8/1945), dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ Đảng Cộng sản Đông Dương phủ Tam Kỳ, làn sóng cách mạng mạnh mẽ của nhân dân trong phủ trong đó có nhân dân huyện Núi Thành đã đứng lên lật đổ toàn bộ hệ thống chính quyền tay sai của Nhật từ xã đến phủ. Năm ngày sau thành lập xong bộ máy Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời từ phủ đến xã.